غار کلماکره، یکی از زیباترین و پرگنج‌ترین غارهای ایران، در قلب کوه‌های سر به فلک کشیده زاگرس و در نزدیکی شهرستان پلدختر در استان لرستان آرمیده است. داستان کشف این غار، که مملو از رمز و راز و ماجراجویی است، خود همچون یک فیلم هیجان‌انگیز، توجه هر شنونده‌ای را به خود جلب می‌کند. در ادامه، به جزئیات این شگفتی طبیعی و تاریخی، از نحوه کشف تا مشخصات و جاذبه‌های اطراف آن می‌پردازیم.
موقعیت جغرافیایی غار کلماکره
این غار باشکوه، در شهرستان پلدختر، در فاصله ۱۳ تا ۲۰ کیلومتری شمال‌غرب این شهر واقع شده است. کلماکره بر دامنه‌های جنوبی کوه مله (یا مهله) قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا، بسته به منابع مختلف، بین ۶۵۰ تا ۱۲۷۰ متر متغیر است. این منطقه کاملاً صعب‌العبور بوده و دسترسی به غار تنها برای کوهنوردان حرفه‌ای و غارنوردان باتجربه امکان‌پذیر است.
مسیر دسترسی به غار کلماکره لرستان
برای رسیدن به این گنجینه طبیعی و تاریخی، ابتدا باید خود را به خرم‌آباد، مرکز استان لرستان برسانید.
- از خرم‌آباد تا پلدختر: مسافت خرم‌آباد تا پلدختر حدود ۱۱۵ کیلومتر است که با خودرو تقریباً یک ساعت و نیم زمان می‌برد.
- ادامه مسیر زمینی: از پلدختر، مسیر خود را به سمت روستای کاوه‌کالی و سپس روستای دره‌باغ (در فاصله ۴۵ کیلومتری پلدختر) ادامه دهید.
- کوهپیمایی دشوار: از روستای دره‌باغ به بعد، باید خودرو را پارک کرده و یک مسیر کوهستانی و خاکی را پیاده‌روی کنید. این پیاده‌روی، که حدود ۲ تا ۳ ساعت کوهپیمایی در مسیری پاکوب را شامل می‌شود، تا بالای غار ادامه دارد.
- فرود به داخل غار: برای ورود به خود غار، نیاز به تجهیزات غارنوردی و یک فرود ۱۰ تا ۱۵ متری با طناب در یک دره عمیق خواهید داشت. دهانه غار به سمت غرب است و به دلیل وجود یک صخره بزرگ در جلو، از دور قابل مشاهده نیست.
نکات مهم و ایمنی: این مسیر واقعاً خطرناک است و بدون تجهیزات غارنوردی کافی و راهنمای متخصص، ورود به غار عملاً غیرممکن خواهد بود. سفر با کودکان نیز به دلیل صعوبت مسیر توصیه نمی‌شود.
معنای نام «کلماکره»
نام «کلماکره» ریشه‌ای لری دارد و از سه بخش تشکیل شده است:
- کل: به معنای «بز کوهی».
- ما: به معنای «جایگاه» یا «پناهگاه».
- کره: به نوعی درخت انجیر وحشی غیرخوراکی اطلاق می‌شود. متأسفانه، درخت انجیری که زمانی در ورودی غار قرار داشت، در دهه ۷۰ توسط حفاران غیرمجاز برای برپا کردن آتش سوزانده شده و اثری از آن باقی نمانده است.
بنابراین، «کلماکره» به معنای «پناهگاه بزهای کوهی در کنار درخت انجیر» است.
شف اتفاقی غار و تراژدی تاراج گنجینه‌ها
این غار شگفت‌انگیز در سال ۱۳۶۸ (بر اساس برخی منابع ۱۳۷۲) به طور کاملاً اتفاقی توسط یک شکارچی محلی به نام عزیز (که گاهی با نام‌های عزیز گاوکش یا عزیز بازوند نیز از او یاد می‌شود) کشف شد. روایت است که عزیز در تعقیب یک بز کوهی فراری، به طور ناگهانی با دهانه مخفی این غار روبرو می‌شود. ورودی غار، که حدود یک و نیم متر پایین‌تر از پیشانی کوه قرار داشت، تا آن زمان از دید همگان پنهان مانده بود.
با ورود عزیز به غار، او یک سکه قدیمی پیدا می‌کند. با درک ارزش این سکه، کنجکاوی او برانگیخته شده و بارها به غار بازمی‌گردد تا اشیای بیشتری را بیابد. طبق روایتی دیگر، عزیز در حین شکار به یک کوزه شلیک می‌کند و با بارش سکه‌های باستانی روبرو می‌شود. به هر حال، این کشف تصادفی، غار کلماکره را که مملو از گنج‌های ارزشمند ایلامی و هخامنشی بود، بر سر زبان‌ها انداخت.
اما این ماجرا پایانی غم‌انگیز داشت. عزیز، بی‌خبر از ارزش تاریخی این گنجینه‌ها، بسیاری از آن‌ها را به عتیقه‌فروشان فروخت. رفته‌رفته، خبر این کشف به گوش قاچاقچیان و غارتگران رسید و غار به طور گسترده‌ای به تاراج رفت. برآورد می‌شود که حدود ۵۰۰۰ اثر باستانی در این غار وجود داشته که متأسفانه تنها حدود ۱۰ درصد از آن‌ها در ایران باقی مانده‌اند و مابقی در موزه‌های بزرگ جهان همچون لوور، متروپولیتن و بریتیش موزه پراکنده شده‌اند. حتی یک جام معروف شیردال با نام «سلطان کلماکره» نیز از آمریکا به ایران بازگردانده شد. سازمان میراث فرهنگی، پس از سال‌ها بی‌توجهی، سرانجام به موضوع ورود کرد، اما در آن زمان جز چند کوزه شکسته و بقایای غارتگران، چیزی در غار باقی نمانده بود.
کاوش در تاریخچه غار کلماکره
باستان‌شناسان معتقدند این غار احتمالاً در دوره ایلامی‌ها (حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد) یا حتی دوره هخامنشیان مورد استفاده قرار گرفته است.
- خزانه پادشاهان ایلامی: برخی بر این باورند که این غار، خزانه پادشاهان ایلامی یا هخامنشی بوده است. روایتی قوی‌تر حاکی از آن است که یون ساک، آخرین پادشاه سلسله سمتی (یک خاندان محلی در دوره ایلامی)، گنجینه‌های ارزشمند خود را در اینجا پنهان کرده تا از گزند آشوری‌ها در امان بماند.
- پناهگاه گنج‌های بابل: روایت دیگری بیان می‌کند که پس از فتح بابل توسط کوروش کبیر، بسیاری از خزانه‌های معابد بابل به این غار منتقل و پنهان شدند.
- نگهبانان گنج هخامنشی: حتی برخی گمان می‌کنند که در زمان حمله اسکندر به ایران، هخامنشیان گنجینه‌های خود را در اینجا مخفی کرده و چهار نگهبان را برای حفاظت از آن‌ها گمارده بودند. بقایای اسکلت این نگهبانان بعدها در غار کشف شده است.
- مرکز آیینی: نکته جالب دیگر، کشف پیکره‌هایی همچون ۱۳ بز وحشی، ۸ گاو و ۲ عقاب در غار است که برخی آن‌ها را نمادی از آیین مهرپرستی می‌دانند. به عنوان مثال، صحنه‌ای که شیری در حال گرفتن گاو است، به مراسم گاوکشی مهرپرستان ارتباط داده می‌شود.
مشخصات فیزیکی غار کلماکره
غار کلماکره با مساحت تقریبی ۴۳۰۰ متر مربع، شامل چهار تالار بزرگ است که توسط دالان‌های پیچ‌درپیچ به یکدیگر متصل می‌شوند.
- تالارها: تالار اول کمی نور خورشید دریافت می‌کند، اما سایر تالارها کاملاً تاریک هستند و بدون چراغ قوه یا هدلایت هیچ دیدی وجود نخواهد داشت. قندیل‌های طبیعی (استالاگمیت و استالاکتیت) که طی میلیون‌ها سال شکل گرفته‌اند، منظره‌ای خیره‌کننده را ایجاد می‌کنند.
- تقسیم‌بندی کاربری: تالار اول به عنوان محل استقرار نگهبانان، تالار دوم برای نگهداری خمره‌های غذا و مایحتاج، و تالارهای سوم و چهارم به عنوان مکان نگهداری گنجینه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.
- مسیرهای داخلی: برای رفتن از تالار اول به دوم، باید از یک راهروی ۸۰ سانتی‌متری به صورت سینه‌خیز عبور کرد، و برای رسیدن به تالارهای سوم و چهارم، نیاز به صعود از مسیری ۶ متری است. چندین آبچال کوچک و بزرگ نیز در این تالارها وجود دارد که عبور و مرور را دشوارتر می‌سازد.
تأسف‌بار: متأسفانه، به دلیل حفاری‌های غیرمجاز و غارت‌های گسترده، بسیاری از قندیل‌های طبیعی غار تخریب شده و مقادیر زیادی زباله نیز در آن رها شده است.
بهترین زمان بازدید و وضعیت کنونی غار
بهترین فصل برای بازدید از غار کلماکره، بهار و تابستان است، که در این فصول آب‌وهوا مطلوب بوده و طبیعت اطراف غار سرسبز و دلنشین است.
متأسفانه، به دلیل غارت‌های گسترده، این غار در حال حاضر بیشتر برای غارنوردان حرفه‌ای و علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت‌گردی مناسب است. سازمان میراث فرهنگی زمانی تلاش کرد با بتن‌ریزی ورودی غار جلوی تاراج بیشتر را بگیرد، اما قاچاقچیان با استفاده از دینامیت، بتن را منفجر کرده و دوباره به غار دستبرد زدند. هنوز مشخص نیست که آیا چیزی از گنجینه‌های این غار باقی مانده است یا خیر، اما با این حال، غار کلماکره با طبیعت فوق‌العاده و تاریخ پر رمز و رازش، همچنان یک مقصد استثنایی به شمار می‌آید.
جاذبه‌های دیدنی نزدیک به غار کلماکره لرستان
اگر قصد بازدید از غار کلماکره را دارید، می‌توانید از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی اطراف آن نیز دیدن کنید:
| نام مکان | فاصله از غار کلماکره | مدت زمان با ماشین | چرا به این مکان برویم؟ |
| تنگه بهرام چوبین | ۲۵ تا ۳۰ کیلومتر | ۲۵ تا ۳۰ دقیقه | یک تنگه تاریخی و طبیعی با صخره‌های بلند و غار کوچک؛ ایده‌آل برای عکاسی و ماجراجویی. |
| آبشار آبتاف | ۱۵ کیلومتر | ۱۵ دقیقه | آبشاری فصلی با طبیعت سرسبز؛ مناسب برای پیک‌نیک در بهار و تابستان. |
| آبشار آفرینه | ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر | ۳۰ تا ۴۰ دقیقه | آبشاری چهارفصل با باغ‌های انار و انجیر؛ مکانی خنک و دلپذیر برای استراحت. |
| پارک جنگلی رومشگان | ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر | ۲۰ تا ۲۵ دقیقه | پارکی سرسبز پوشیده از درختان بلوط؛ عالی برای پیک‌نیک و گشت و گذار خانوادگی. |
| پل تاریخی کشکان | ۴۰ کیلومتر | ۴۰ دقیقه | پلی قدیمی متعلق به دوران ساسانی یا صفوی با منظره رودخانه کشکان؛ جذاب برای دوستداران تاریخ. |