## قلعه ملک بهمن: بانوی قلعه‌ها بر فراز قله!
در دل البرز، بر بلندای کوهی صخره ای و سترگ، قلعه ای باستانی و اسرار آمیز به نام ملک بهمن خودنمایی می کند. این دژ، از دژهای عظیم البرز و ایران است که به مانند آشیانه عقابی، تسخیر ناپذیر و در عین حال، افسونگر و غریب، بر فراز قله ها استوار ایستاده است.
قلعه ملک بهمن، با نام‌های دیگری نیز شناخته می‌شود: ملکه قلاع، ملکه خلا و شاهاندشت. همه این نام‌ها، از عظمت و شکوه این دژ باستانی حکایت دارند.
**محل قرارگیری این قلعه، در 96 کیلومتری جاده هراز، روستای وانا، بخش لاریجان شهرستان آمل و مشرف به قریه شاهاندشت است. این دژ در 65 کیلومتری جنوب آمل قرار دارد.**
قدمت این قلعه، به بیش از سه هزار سال پیش باز می‌گردد. آتشکده ای در بیرون قلعه، در حدود دو هزار متری آن، به عنوان یکی از دلایل عمر دراز این قلعه و با سبک معماری مشابه به معماری دژ ملک بهمن، مورد توجه قرار گرفته است.
قلعه ملک بهمن، بر فراز صخره ای به ارتفاع 220 متر از سطح زمین، با استفاده از لاشه سنگ‌های بزرگ و کوچک، ملات گچ و ساروج ساخته شده است. این قلعه، به صورت طبقه طبقه، شامل اتاق‌ها و قسمت‌های مختلف ساختمانی است.
**این قلعه به حکام پادوسبانیان تعلق دارد که بر رویان، نور، کجور و رستمدار حکومت داشته‌اند.**
قلعه ملک بهمن، به دستور شاه عباس صفوی در سال 1005 فتح شد. در زیر قلعه ملک بهمن، آبشار شاهاندشت به زیبایی جریان دارد.
**نام “ملکه قلاع” به راحتی قابل درک است. این نام، اشاره به بانوی قلعه‌ها، یعنی همین قلعه ملک بهمن دارد. “خلاء” نیز به معنی محل خلوت و جای خالی است.**
نام بهمن که در نام دیگر این قلعه آمده، نام فرشته یا امشاسپندان در کیش زردشتی است.
در جهان مینوی، بهمن، نماینده منش نیک اهورمزدا و در جهان مادی، نگهبان چهارپایان سودمند است. بهمن موکل بر روز دوم هر ماه سال خورشیدی (بهمن روز) و ماه یازدهم هر سال خورشیدی (بهمن ماه) است.
بهمن به صورت وهومن هم گفته می‌شود. در ضمن بهمن پسر اسفندیار پسر گشتاسب، پادشاه کیانی است. وی پس از مرگ پدر، طبق وصیت او تحت تربیت رستم قرار گرفت.
پس از رسیدن به پادشاهی، بهمن برای خونخواهی پدر به زابلستان لشکر کشید و فرامرز پسر رستم را کشت و زال را در قفس کرد و سپس از آنجا بازگشت. لقب او را «دراز دست» نوشته‌اند و به این مناسبت، بعضی وی را با اردشیر هخامنشی یکی دانسته‌اند.
در کتاب تاریخ طبرستان – التدوین فی الحوال جبال شروین، از ملک بهمن لاریجانی یاد شده است که دو قلعه سمنکو و لاریجان را که از آنها به استواری یاد شده ، متعلق به او دانسته‌اند.
طبق تحقیقات بسیاری که انجام شده، جز قلعه ملک بهمن، قلعه‌ای دیگر در لاریجان وجود ندارد. شکی وجود ندارد که این قلعه، همانطور که نامش هم به ما کمک می‌کند، همان قلعه لاریجان است.
ملک بهمن لاریجانی و ملک عزیز سلطان، سه نفری بودند که در عهد شاه طهماسب صفوی در مازندران برعلیه او قیام کردند. البته هنوز تاریخ این قلعه کاملاً روشن نشده است، چون قلعه بسیار قدیمی‌تر از این زمان ساخته شده است.
نام ملکه قلاع، واقعاً برازنده این قلعه است، چون به مانند آشیانه عقابی، تسخیر ناپذیر است. حتی در حال حاضر که زمانی طولانی از تخلیه این دژ می‌گذرد، صعود به آن دشوار می‌نماید.
برای همین، به صورت یک جای خلوت که در اسم دیگر آن «ملکه خلاء» برده شد، در آمد است.
آتشکده‌ای در بیرون قلعه و تقریباً در 2000 متری آن قرار دارد که از نظر سبک معماری، همانند معماری دژ می‌باشد.
این یکی از دلایل است که عمر این دژ را بسیار کهن‌تر می‌کند، تا جایی که فکر کنیم قلعه استوناوند است.
این قلعه ملک بهمن، بر روی صخره سنگی بزرگی بنا شده است که از روی آن و کنار قلعه، آبشاری زیبا به پایین می‌‌ریزد.
از دو طرف که دسترسی به قلعه غیر ممکن است. دو طرف دیگر در حال حاضر می‌تواند کمکی برای رفتن به قلعه باشد ولی در گذشته، این دو طرف که به صورت باغ می‌باشند، توسط دیوارهای سنگی بسیار قوی و بزرگی حفاظت می‌شده است.
این علت، کار را بسیار سخت می‌کرد.
در این دیوارهای سنگی، سنگ‌هایی استفاده شده که بسیار بزرگ و سنگین می‌باشند.
جای تعجب است که چطور این سنگ‌ها را در آنجا حمل و نقل می‌کردند و روی هم قرار می‌دادند، در صورتی که تکان دادن آنها در یک جای تخت بدون ماشین‌های مکانیکی در عصر حاضر امکان ندارد.
طبق تحقیقات و کاوش‌هایی که شده، اصل قلعه و اتاق‌های آن در داخل این صخره سنگی کنده شده است.
دلیلی که وجود دارد، این است که بر روی بعضی قسمت‌های سنگ، پنجره‌های کوچکی قرار دارد که خالی بودن صخره را ثابت می‌کند.
روی و بالای قلعه، برج‌هایی وجود دارد که احتمالاً برای دیدبانی بوده است.
پله‌هایی ما را به روی این برج‌ها می‌برد.
اگر از پهلو به این پله‌ها نگاه کنیم، روی آنها را حجم زیادی خاک پوشانده است.
نکته مهمی که به نظر می‌رسد، این است که ارتفاع هر کدام این پله‌ها، بیش از 50 سانتی‌متر می‌باشد.
این را می‌رساند که مردانی بلند قامت به اینجا رفت وآمد داشته‌اند.
مردانی که برای زمان‌های بسیار دور، شاید قبل از ورود آریایی‌ها به ایران بوده‌اند.
از این پله‌ها می‌توان اینطور استنباط کرد که قد این افراد، بیش از 2 متر بوده است.
کسانی که می‌توان نام «دیو» یا « دَئیوا» را روی آنها نهاد و شاید منظور چکامه‌سرای بزرگ ایران «فردوسی» از دیوهایی که با رستم نبرد کردند همین‌ها باشند.
هر چند که فردوسی در دو بیت زیر دیو را مردم بد معرفی کرده ولی طبق تحقیقات دانشمندان، مردمان طبرستان بسیار قوی هیکل بوده‌اند و حتی در حال حاضر می‌توان این اختلاف را مشاهده کرد.
نوع مصالح ساختمانی که در این قلعه بکار برده شده، سنگ و نوعی ساروج است که گویند از مخلوط شیر و مواد دیگر حاصل شده و دارای استحکام بسیار زیادی است.
چون بعد از گذشت این همه سال، هنوز اینطور پایدار مانده است.
از نظر مهندسی، طراحی بسیار جالبی دارد.
هیچ راه ورودی از اطراف قلعه وجود نداشته و تنها راه ورود آن، زیر زمینی بوده که امروزه مسدود است.
کوهنوردان با امکانات و رعایت موارد ایمنی می‌توانند از دیواره جنوبی قلعه به داخل صعود کنند.
قلعه ملک بهمن، مقاوم‌ترین قلعه ایران است که درون قلعه به دلیل نزولات آسمانی و کندوکاوهای جویندگان گنج، تقریباً تخریب شده است.
بقایای دیوارهای سنگی عظیم اطراف قلعه، تعدادی اتاق در کنار آبشار، مدخل راه ورودی، چند پله بلند، دیوارهایی قطور و برج‌های بالای قلعه از جمله مکان‌های سالم قلعه هستند.
علاوه بر این برج‌ها، دیده بانی‌هایی در اطراف وجود داشته که مهمترین آنها آتشکده‌ای (برج بیامه سی) گنبد سی شاهاندشت در فاصله 2000 متری قلعه با سبک معماری قلعه، در منطقه‌ای به نام سه‌طاق بر بالای روستای آخا و آخازیر، منطقه امیری واقع است که کاملاً مشرف به قلعه و منطقه است.
این اثر در تاریخ 19 مرداد 1379 با شمارهٔ ثبت 2778 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
