گوهر کویر، اردکان: سفری به یونان کوچک ایران
در میان شهرهای مرکزی ایران در دل کویر لوت، اردکان همچون مرواریدی می درخشد؛ شهری که نه تنها به تاریخ و فرهنگ غنی اش مشهور است، بلکه به مردمان خونگرم و اصیلی نیز می بالد. این شهر رؤیایی از سده های گذشته ملقب به “یونان کوچک ایران” است.
ریشه نام اردکان
نام اردکان برگرفته از واژه های “اد” به معنای مقدس و “کان” به معنای معدن است؛ پس معنای وجه تسمیه اردکان “جایگاه مقدس” می شود. تاریخ دقیق شکل گیری اردکان مشخص نیست، اما نام آن در کتاب های تاریخ پیش از اسلام دیده نمی شود و تنها در قرن هفتم هجری، در سفرنامه ای که تقی الدین مسافر به نگارش درآورده، از اردکان و خانقاهش یاد شده است.
معماری خاص اردکان
بافت خشتی اردکان، اوج هنر معماری ایرانیان در اقلیم کویری است. خانه هایی با بادگیرهای برافراشته و قنات های زیرزمینی، جلوه ای خاص به این شهر بخشیده اند. یکی از محله های مشهور اردکان، چرخاب نام دارد که قدمت ساخت آن به نخستین روزهای حیات شهر بازمی گردد. کوچه های کم عرض و مسقف این محله، با عرضی بین ۲ تا ۳ متر حس و حالی قدیمی را تداعی می کنند. کوچه مسجد جامع اردکان، معروف به “کوچه آشتی کنان”، چنان تنگ است که تنها ۷۰ سانتی متر عرض دارد! به رسم دیرینه، عروس و دامادهای اردکانی را از این کوچه عبور می دهند.
مسجد جامع اردکان
مسجد جامع اردکان از دیگر دیدنی های مهم این شهر است. بنای این مسجد خشت و گلی، دارای شبستان بزرگ، ایوان رفیع و گنبدی به وسعت ۶۴ متر مربع است که در ۵۰۰ سال گذشته ۵ بار مرمت شده است. قدیمی ترین اثر مسجد، یک قطعه زیرانداز زیلویی متعلق به ۵۰۰ سال پیش است که در موزه مردم شناسی اردکان نگهداری می شود.
غار شگفت انگیز یزدان
در نزدیکی روستای هفتر در کوهی بلند به نام شگفت، غاری شگفت انگیز به نام “شگفت یزدان” واقع شده است. این غار در ۷۰ کیلومتری اردکان قرار دارد و بخشی از مسیر آن را باید پیاده طی کرد. غار شگفت یزدان در گذشته محل نگهداری آتش مقدس زرتشتیان بوده و امروزه نیز به عنوان یک مکان تاریخی و زیارتی برای زرتشتیان یزد محسوب می شود.
قنات های تاریخی
اردکان دارای قنات های متعددی است که مادرچاه معروف ترین آنهاست. این قنات که طولانی ترین قنات ایران و جهان است، از دامنه های شیرکوه در نزدیکی یزد سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافتی حدود ۶۰ کیلومتر، در اردکان به زمین می ریزد.
در بند های قاجاری
یکی دیگر از ویژگی های بافت قدیم اردکان، دربند های متعدد است. هر دربند متعلق به افراد خاصی بوده که دارای چندین خانه با درهای ورودی به داخل دربند بوده اند. دربند های اردکان که اغلب متعلق به اوایل دوره قاجار هستند، در محله چرخاب واقع شده اند.
شهر پر از آب انبار
مخازن آب یا آب انبارها، از دیگر ویژگی های معماری اردکان به شمار می روند. در هر محله اردکان، یکی از این مخازن دیده می شود که در گذشته آب آشامیدنی شهر را تأمین می کردند. اردکان دارای ۵۷ آب انبار است که امروزه تنها برخی از آنها سالم و قابل استفاده اند.
سوغات اردکان
استان یزد و به ویژه اردکان، در تولید محصولات کنجدی سابقه طولانی و درخشانی دارد. مهم ترین سوغات اردکان، حلواارده است که با کنجد سابیده تهیه می شود. شیرینی حاجی بادامی نیز از دیگر سوغات معروف این شهر است.
غذاهای سنتی اردکان
آش های سنتی مردم اردکان بسیار معروف است. آش شولی، آش مخلوط و آش جو از جمله آش های محبوب این منطقه هستند. آش شولی بخصوص در فصل زمستان تهیه و مصرف می شود.
