سهم معلولان از سفر؛ سرگردانی و در نهایت حذف
زینب با انگشتان ظریف خود، تمام جلد مخملی تقدیرنامه را لمس می‌کند. با هیجان، پلک‌هایش تند و تند به هم می‌خورد. در چشمانی که توانایی دیدن ندارند، می‌توان شادی فوران زده را به وضوح مشاهده کرد. او از برنده شدن در مسابقه آشپزی و جشنواره طعم امید ۲ در بخش نابینایان خوشحال است.
زینب از روستای زیارت استان گلستان به تهران آمده است. مادرش به عنوان همراه او، لباس سنتی به تن دارد و با خوشحالی از اینکه دختر نابینایش نفر اول شده، دائم قربان صدقه‌اش می‌رود.
مادرش می‌گوید: «دخترم از اول عاشق آشپزی بود. نمی‌دید اما کنارم می‌ایستاد و سوال می‌پرسید. مامان از چه مواد غذایی استفاده می‌کنی؟ چطور این غذا تهیه می‌شود؟ و … حالا از روی صدا و لمس مراحل پخت غذا را می‌فهمد.»
زینب در کنار ۹ نفر دیگر از معلولان در بخش‌های جسمی حرکتی، سندرم داون و نابینایان در این رویداد شرکت کرده‌اند. این مسابقه آشپزی با مشارکت معلولان از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با همکاری انجمن فرهنگی، ورزشی و گردشگری معلولان پارس برگزار شده است. هدف از این مسابقه، احیای غذاهای سنتی در راستای توسعه گردشگری خوراک و همچنین انعکاس توانمندی‌های معلولان و هدایت توجه حوزه گردشگری به سمت فراهم کردن زیرساخت‌ها و مناسب‌سازی تاسیسات برای میزبانی از این قشر از جامعه است.
زینب حالا با دو دست تقدیرنامه‌اش را در سینه می‌فشارد و رو به عکاس‌ها در حالی که با افتخار پشت ظرفی از غذای سبزی‌پلو و ماهی دست‌پخت خودش نشسته، لبخند می‌زند. چشمانش به هر طرف می‌رقصد و او برای این موفقیت در پوست خود نمی‌گنجد. به او که گزیده دور اول مسابقه طعم امید ۲ در استان گلستان بوده و حالا برنده نهایی در بخش نابینایان است، تبریک می‌گویم و می‌پرسم «چقدر سفر می‌روی؟ اهل سفر هستی؟» می‌گوید: «بخاطر هزینه‌ها نه. خیلی نمی‌توانیم به سفر برویم.»
مادرش وسط صحبتش می‌آید و می‌گوید: «بگو که چند جایی رفتی! مثلا مشهد. قم… اما هزینه‌های سفر برای ما خیلی بالاست… »
می‌گویم: «دوست داری در طول سفر چه شرایطی برایت مهیا باشد که لذت بیشتری ببری؟» می‌گوید «خیلی دوست دارم یک نفر کنارم باشد و برای من که نابینا هستم و نمی‌توانم ببینم، همه چیز را توضیح بدهد. مثلا بگوید چه می‌بیند. بگوید طبیعت روبه روی من چه شکلی است. بگوید اینجا که تاریخی است چه چیزهایی وجود دارد. من دوست دارم در ذهنم آن چیزی که برایم تعریف می‌شود را درک کنم.»
حالا نام هر یک از برندگان برای تقدیر توسط علی‌اصغر شالبافیان، معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوانده می‌شود: «مریم گیلانی لاریمی از گروه معلولان جسمی حرکتی، مریم مستوفی از بخش سندرم داون و زینب بابایی زیارتی از گروه معلولان نابینایان در کنار فاطمه توکلی که از بخش سندرم داون شایسته تقدیر می‌شود.»
ناهید کلوشانی، از فعالان حوزه گردشگری دسترس‌پذیر و نیز مدیرعامل بنیاد خیریه معلولان ایرانیان در جمع ناظران مسابقه آشپزی و جشنواره طعم امید ۲ حضور دارد و با چشمانی مشتاق دستاوردهای معلولانی را مشاهده می‌کند که هر یک به گونه‌ای وضعیت مشابه خودش و یا افراد عضو در مجموعه‌اش را دارند.
از او که معلولی اهل سفر است درباره نیازهای دسترس‌پذیری می‌پرسم، از نیازهایی که یک فرد معلول جسمی حرکتی در سفر به آن نیاز دارد. می‌گوید: «ما چون افراد دارای معلولیت هستیم و نیاز به خدمات ویژه داریم، اصولا وقتی می‌خواهیم هر سفری برویم از وسایل نقلیه گرفته تا مراکز اقامتی و پذیرایی به دنبال شرایط مساعد و مناسب‌سازی شده می‌گردیم. متاسفانه در ایران بیشتر هتل‌ها برای معلولان مناسب‌سازی نشده‌اند. به عنوان مثال بیشتر ورودی‌ها پله دارد و امکان وارد شدن معلولان را سخت می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «ویلچیر ما بین ۷۵ تا ۹۵ سانت است، به همین خاطر در بیشتر سرویس‌های بهداشتی و حمام هتل‌ها وارد نمی‌شود. بنابراین وقتی نتوانیم در مرکز اقامتی آسایش داشته باشیم، سرگردانی و در نهایت حذف سفر پیش‌رویمان خواهد بود.»
کلوشانی همچنین می‌گوید: «ما اعضای خیریه را بارها به عنوان فرد معلول همراه با خانواده‌هایشان به سفر برده‌ایم. در هر مرحله از سفر از نوع استفاده از حمل و نقل شامل هواپیما، قطار یا نوع اقامت در تلاش بوده‌ایم تا شرایط مساعد میزبانی را فراهم کنیم. ما باید بدانیم معلولیت ادامه دارد. متاسفانه تصادفات، بیماری‌ها، پرت شدن از بلندی، حوادث و … اجتناب‌ناپذیر است. امیدوارم روزی برسد که نتیجه زحمات فعالان اجتماعی این حوزه به ثمر برسد تا بستر آسایش افراد دارای معلولیت را فراهم کنیم.»
از نظر این فعال اجتماعی حوزه معلولین، اینکه چقدر در این زمینه موفق خواهیم شد به پشتکار فعالان این حوزه و مسئولان مرتبط است که تا چه میزان این موضوع را درک می‌کنند و چقدر دغدغه آن را دارند. او می‌گوید: «خوشبختانه چند سالی است که حساسیت تصمیم‌سازان نسبت به این موضوع افزایش یافته است و ما امیدوار به افزایش و استمرار آن هستیم.»
کلوشانی می‌گوید: وقتی جابه‌جایی و سفر از زندگی معلولی حذف شود، او محکوم به خانه ماندن است و بی‌شک انواع بیماری‌های روانی و یا زخم بستر در انتظارش خواهد بود…
این فعال حوزه مناسب‌سازی معلولان وقتی درباره تجربه سفرهایش از سوئیس، امارات و حتی آفریقای‌جنوبی می‌گوید، چشمانش برق می‌زند و با لبخند رضایت‌بخشی اظهار می‌کند: «سفرهای خارج از کشورم عالی بودند. به تنهایی سفر کردم. به تنهایی از مترو استفاده کردم و با آسایش اقامت داشتم. آنجا بحث مناسب‌سازی حوزه گردشگری و به طور کل تامین زنجیره سفر برای فردی معلول، موضوعی جاافتاده است و بستر مناسبی برای آن تامین شده است.»
یکی از افرادی که در مسابقه آشپزی و جشنواره طعم امید ۲ در نقش پدری برای معلولان حواسش به برگزاری شایسته این رویداد و نمایش توانمندی شرکت‌کنندگان است محمد اسماعیل شیخ‌قرایی، مدیرعامل انجمن فرهنگی، ورزشی و گردشگری معلولان پارس و دبیر میز ملی گردشگری دسترس‌پذیر شامل سالمندان، افراد دارای معلولیت و نیازمندی‌های خاص است که ساختار آن در معاونت گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شکل گرفته است.
او جزو افرادی است که برای گسترش و پیدا کردن جایگاه واقعی عنوان دسترس‌پذیری در زنجیره صنعت گردشگری برای معلولان، سالمندان، زنان باردار و … تلاش بسیاری می‌کند تا با ایجاد بستر مطالبه‌گری از سوی معلولان و ارتقای سطح پذیرش توسط مسئولان، سفر بتواند در زندگی این نوع از افراد جامعه راه پیدا کند.
او و همکارانش که در میز گردشگری دسترس‌پذیر در قالب حلقه ارتباطی میان مدیران و تصمیم‌سازان دولتی در وزارت گردشگری و از سویی دیگر جامعه مخاطب معلولان فعالیت می‌کند، برگزاری رویداد مسابقه و جشنواره طعم امید ۲ را فرصتی برای انعکاس توانمندی معلولان در جامعه می‌داند و بهره‌مندی آنها از امکان گردشگری را حقی مسلم برمی‌شمرد. شیخ‌قرایی با نگاهی به طی مسیر دو تا سه ساله در ساختار میز گردشگری دسترس‌پذیر معتقد است: «برای آنکه گام‌های برداشته شده به ثمر بنشیند باید ضمن ایجاد بستری از استمرار و تکرار به اولویت‌های اول این حوزه توجه ویژه شود. آموزش، یکی از اصلی‌ترین آن است. آموزش متولیان، مدیران و تصمیم‌سازان حوزه گردشگری که می‌تواند مدیر هتل، بوم‌گردی، دفتر خدمات مسافرتی، نماینده حمل و نقل و … را شامل شود.»
از نظر شیخ قرایی نیاز است به اقدامات عملیاتی و اجرایی شتاب داده شود. به عنوان مثال اقدامی که برای اختصاص سرویس‌های بهداشتی ویژه معلولان در برخی از مراکز پذیرایی بین‌راهی انجام گرفت، نمونه‌ای بارز از اتفاقی عملی است که گسترش آن در سایر تاسیسات گردشگری می‌تواند دستاوردهای اجرایی را افزایش دهد.
یکی دیگر از اولویت‌هایی که برای بقای فعالیت در بخش ترکیبی گردشگری و حوزه معلولان وجود دارد، استفاده از نقطه نظرات و تفکرات افراد دارای معلولیت است. این موضوع را دبیر میز گردشگری دسترس‌پذیر از زاویه‌ای مطرح می‌کند که موضوعات تخصصی مربوطه بتوانند قابلیت اجرایی پیدا کنند.
اختصاص بودجه برای مناسب‌سازی تاسیسات گردشگری، بازبینی قوانین و افزودن پیوست‌های مناسب‌سازی به تصمیمات جدید حوزه گردشگری و اولویت بخشیدن به آنها در کنار گسترش همکاری در زمینه تجهیزات با اتکا به دانش بنیان‌ها، ورود به نمایشگاه‌های تخصصی مربوطه و نیز تقویت ارتباطات بین‌المللی از جمله سایر اقداماتی است که به گفته دبیر میز گردشگری دسترس‌پذیر باید با تمرکز بیشتر در این حوزه مورد توجه قرار گیرد و با استمرار پیش رود.
شیخ‌قرایی در کنار بیان آنچه که نیاز است وجود داشته باشد، مهم‌ترین دستاورد فعالیت و اقدامات در میز گردشگری دسترس‌پذیر را حساس کردن جامعه گردشگری به موضوع معلولین می‌داند تا همانطور که کنوانسیون حقوق معلولان توجه بر عنوان دسترس‌پذیری را وظیفه دولت‌ها عنوان کرده است، خانواده گردشگری نیز با آغوش باز پذیرای این قشر مهم از جامعه شود.
او در پایان استانداردسازی موضوع دسترس‌پذیری در بخش‌های مختلف از جمله گردشگری را که با همکاری سازمان ملی استاندارد در حال انجام است؛ روزنه امید پیش رو می‌داند تا پس از این، خط‌کشی سلیقه‌ای در زمینه فراهم آوردن امکانات زیرساختی و دسترس‌پذیری ویژه معلولین کنار رود و در بستر استاندارد شده بومی و بین‌المللی ساختاری قابل اتکا شکل گیرد.
