تهران، پایتخت ایران، سرشار از جاذبه‌های گردشگری است که تجربه‌ای بی‌نظیر را برای هر مسافری به ارمغان می‌آورد. یکی از این مکان‌های دیدنی، کنیسه حییم است که بازدید از آن برای هر گردشگری ضروریست. معماری شگفت‌انگیز و تاریخ غنی این کنیسه، از ویژگی‌های بارز آن به شمار می‌رود. در این مطلب، به معرفی کنیسه حییم تهران می‌پردازیم.
کنیسه حییم تهران
منطقه عودلاجان، در ارگ قدیم تهران، اولین محله‌ای بود که توسط یهودیان در آن سکونت یافت. این افراد در نزدیکی خیابان سیروس و بیمارستان سپیر ساکن بودند. در آن دوره، هیچ یهودی‌ای خارج از این محدوده زندگی نمی‌کرد. همانند دیگر اقشار مذهبی، یهودیان نیز به دنبال مکانی برای عبادت بودند.
کنیسه حییم، اولین کنیسه‌ای بود که در سال ۱۲۹۲ شمسی (۵۶۷۴ عبری) در خارج از محله عودلاجان، توسط آقایان اسحاق صدق و اسحاق مراداف، در یکی از کوچه‌های فرعی خیابان سی تیر (قوام السلطنه سابق)، کوچه سیمی، ساخته شد.
ویژگی های کنیسه حییم تهران
کنیسه حییم اولین کنیسه خارج از محله عودلاجان بود. جمله “این دروازه خداوند است، عادلان داخل خواهند شد.” به خط عبری بر بالای عبادتگاه اصلی این کنیسه نوشته شده است. پیش از این، یهودیان عمدتاً در محدوده محله‌های یهودی‌نشین، مانند محله عودلاجان، کنیسه داشتند.
کنیسه‌های قدیمی‌تر، بیشتر در خیابان سیروس قرار داشتند که قدمت آنها به ۲۰۰ سال پیش برمی‌گردد. ساخت کنیسای حییم، نتیجه تحولات مشروطه است که طی آن یهودیان در مجلس دارای وکیل شدند.
قدمت کنیسه حییم
کنیسه حییم بیش از یک قرن قدمت دارد. در اطراف این کنیسه، جامعه یهودی به تدریج شکل گرفت. در جنگ جهانی دوم، مهاجران لهستانی وارد ایران شده و یهودیان ایرانی میزبان آنها شدند. در کنار کنیسه حییم، لهستانی‌ها یک کنیسه مختص خود به نام کنیسه دانیل ساختند که بعداً به یهودیان ایرانی واگذار شد.
معماری کنیسه حییم
کنیسه‌ها در ایران، مانند دیگر بناهای مذهبی، از سبک معماری خاصی بهره می‌برند. در ساخت این مکان‌های مقدس، دو اصل “درونگرایی” و “مرکزگرایی” از اهمیت بالایی برخوردارند. براساس اصل درونگرایی، دیوارهای بیرونی بنا ساده و بدون تزئینات اضافی هستند، چرا که تمرکز بر فضای داخلی بنا است و ورودی‌ها فقط مسیری برای رسیدن به داخل هستند. مرکزگرایی یا محور گرایی نیز در ساخت کنیسه‌ها رعایت می‌شود.
در این سبک، بخش “میشکان”، که از نظر مذهبی اهمیت بالایی دارد، نقطه کانونی کنیسه است. به همین دلیل، همه اجزای ساختمان به گونه‌ای طراحی می‌شوند که محوریت میشکان را حفظ کنند. پلان این بنا، مانند دیگر کنیسه‌های ایران، مستطیلی در راستای شرقی-غربی است، زیرا باید در راستای قبله یهودیان، یعنی بیت‌المقدس، احداث شود.
تفاوت کنیسه و کلیسا
شایان ذکر است که کلیسا و کنیسه، به دلیل تفاوت در دو مذهب یهود و مسیحیت و آداب و رسوم متفاوت آنها، مکان‌های مذهبی متفاوتی هستند. کلیسا عبادتگاه مسیحیان و کنیسه عبادتگاه یهودیان است. تفاوت در باورها و آیین‌های مذهبی مسیحیت و یهودیت، بر معماری عبادتگاه آنها نیز تأثیر گذاشته است.
مهم‌ترین تفاوت کلیسا و کنیسه، در باور مردمی است که برای عبادت به این مکان‌ها مراجعه می‌کنند. از نظر ماهیت، کلیسا، کنیسه و حتی مسجد، همه مکانی برای عبادت ادیان هستند.
تزیینات کنیسه حییم
برخلاف کلیساها، کنیسه‌ها تزئینات زیادی ندارند. آنچه در آنها به چشم می‌آید، نمادهایی از باورها و اعتقادات مذهبی کلیمیان است. تزئینات کنیسه حییم، در اطراف هخال متمرکز شده‌اند. در این ناحیه، گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌های زیبایی دیده می‌شود. نقوش گیاهی (از جمله خوشه انگور)، نقوش هندسی، هفت شمع (منورا) و ستاره داوود، از جمله گچ‌بری‌های به‌کاررفته در این بنا هستند که ترکیب آنها با رنگ آبی دیوارها و پرده مخمل زرشکی، زیبایی آن را دوچندان کرده است.
نکات مهم بازدید از کنیسه حییم
بازدید از کنیسه‌ها، همانند عبادتگاه‌های دیگر مذاهب، اصول و شرایط خاص خود را دارد. هنگام بازدید از این مکان‌ها، به باورها و شرایط حاکم بر آنها احترام بگذارید. بازدید از برخی از این مکان‌های مذهبی هنگام برگزاری مراسم دعا و نیایش ممنوع است. به طور معمول، بازدید از کنیسه‌های تهران باید با هماهنگی انجمن کلیمیان تهران صورت گیرد.
دسترسی به کنیسه حییم
این مجموعه دسترسی آسانی دارد. بهترین راه برای رسیدن به آن، استفاده از سرویس حمل‌ونقل عمومی است. متروهای امام خمینی (ره) و حسن‌آباد در نزدیکی مجموعه قرار دارند. از مترو حسن‌آباد و از طریق خیابان حافظ تا مجموعه حدود 15 دقیقه پیاده راه است.
آدرس: خیابان سی تیر، نرسیده به موزه آبگینه، کوچه سیمی، نبش کوچه شهید حسن شاطری
